Czym jest dysleksja?
Termin dysleksja pojawia się coraz częściej w świecie edukacji i psychologii. Zwłaszcza gdy mówimy o dziecku z dysleksją i jego codziennych trudnościach. Ale czym jest dysleksja i jakie objawy powinny wzbudzić niepokój?
Dysleksja rozwojowa to specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu, które nie wynikają z obniżonego poziomu intelektualnego czy problemów sensorycznych. Osoba z dysleksją (czyli dyslektyk) ma w trudności w czytaniu i pisaniu mimo dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym. Warto podkreślić: dysleksja nie oznacza braku inteligencji czy lenistwa — dysleksja to specyficzne trudności wynikające z wadliwego funkcjonowania niektórych funkcji poznawczych i neurobiologicznego tła w układzie nerwowym.
W tym artykule omówimy objawy i diagnozę u dziecka z dysleksją, przyczyny dysleksji, trudności w nauce czytania i pisania, rolę poradni psychologiczno-pedagogicznej, a także możliwości terapii.
Dysleksja – przyczyny i typy zaburzeń
Przyczyny i ryzyko dysleksji
Istnieje wiele teorii dotyczących przyczyn dysleksji. Badania sugerują genetyczny i neurobiologiczny wkład. W rodzinach, gdzie występuje dysleksja, zwiększa się ryzyko dysleksji u dzieci. Wpływ mają również czynniki okołoporodowe, w tym komplikacje podczas ciąży i porodu, które mogą prowadzić do opóźnionego rozwoju lub słabszego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego.
Problemy z nauką w szkole często wynikają z zaburzeń i trudności dziecka w obszarze analizy i syntezy fonemowej, percepcji liter czy sekwencji literowych. W układzie nerwowym osoby dorosłe i dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym z dysleksją mogą mieć nieprawidłowe funkcjonowanie niektórych funkcji poznawczych, szczególnie w aspekcie przetwarzania językowego i fonologii.
Typy i powiązane zaburzenia
Dysleksja może współistnieć z innymi zaburzeniami, nazywanymi współtowarzyszącymi:
– Dysortografia – specyficzne trudności w poprawnym pisaniu, częste błędów ortograficznych, mylenie liter.
– Dysgrafia – problemy z pisania u dzieci o prawidłowym obecnie rozwoju; często brzydkie pismo, niestaranność.
– Dyskalkulia – trudności w obszarze matematyki, liczenia i operacji liczbowych, również występujące u osób z dysleksją.
Różne objawy dysleksji rozwojowej mogą manifestować się w formie trudności w czytaniu, trudności w pisaniu, ale także w problemach z orientacją w tekście, szybkim czytaniem, integracją wizualno-przestrzenną, pamięcią sekwencyjną. Każde dziecko z dysleksją będzie doświadczać trudności w nieco inny sposób, w zależności od dominujących typów dysleksji (np. językowy, ortograficzny, ruchowy).
Objawy dysleksji u dziecka – na co zwrócić uwagę?
Wczesne ostrzeżenia (przed szkołą)
Już przed wiekiem szkolnym można dostrzec pierwsze objawy:
– opóźniony rozwój mowy, trudności w nauce rymów i zabaw językowych;
– problemy z rozpoznawaniem liter i sylab, gubienie się w kolejności liter;
– trudności w zapamiętywaniu alfabetu czy litera po literze;
– trudności w nauce piosenek, rymowanek, zapamiętywaniu nazw;
– ogólne trudności dziecka z zadaniami językowymi, mylenie liter już na wczesnym etapie.
Jeśli te symptomy występują, warto zgłosić się do poradni psychologiczno-pedagogicznej, by monitorować rozwój i w razie potrzeby rozpocząć rozpoznanie dysleksji.
Objawy w wieku szkolnym
Gdy dziecko rozpoczyna formalną naukę czytania i pisania, objawy stają się wyraźniejsze. Typowe objawy dysleksji u ucznia z dysleksją to:
- trudności w czytaniu, wolne tempo czytania, przeskakiwanie wyrazów, pomijanie liter czy sylab;
- liczne błędów ortograficznych, mylenie liter (np. b/d, p/q), zamienianie kolejności liter;
- unikanie czytania na głos, zmęczenie przy czytaniu;
- trudności w pisaniu, często brak płynności, problem z pisownią zgodną z regułami, specyficzne trudności w pisania i czytania;
- trudności w uczeniu się w ogóle, szczególnie w zadaniach wymagających czytania lub pisania, co prowadzi do niepowodzeń szkolnych;
- brzydkie pismo, niestaranność (objaw współistniejący dysgrafii);
- trudności z organizacją pracy pisemnej, z planowaniem tekstu, pamięcią sekwencyjną;
- problemy w opanowaniu reguł ortograficznych, gramatycznych, ortograficzny aspekt często bywa obszarem deficytu.
Dlaczego dziecko z dysleksją ma trudności – mechanizmy poznawcze
Funkcje poznawcze i deficyty w dysleksji
- Dysleksja opiera się na deficytach w funkcjach poznawczych, takich jak:
- analiza i synteza fonemowa – zdolność dzielenia słów na głoski, łączenia głosek w słowa;
- pamięć fonologiczna i operacyjna – przetrzymywanie informacji dźwiękowej;
- pamięć sekwencyjna i pamięć robocza;
- przetwarzanie wzrokowo-przestrzenne – trudności z identyfikacją liter, orientacją w tekście;
- szybkość automatycznego przetwarzania – wolne rozpoznawanie liter i słów;
- koordynacja wzrokowo-ruchowa – wpływa na przepisywanie tekstu;
- uwaga i koncentracja – trudności w skupieniu się nad tekstem wymagającym czytania.
Gdy systemy te działają wadliwie, dziecko z dysleksją doświadcza trudności w nauce czytania, mimo że dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym nie mają trudności oddolnych poznawczych.
Rola układu nerwowego i rozwój mózgu
Badania neuroobrazowe sugerują, że nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego, szczególnie w rejonach mózgu odpowiedzialnych za przetwarzanie językowe, obserwuje się u osób z dysleksją. Zaburzenia w komunikacji między obszarami mózgu, mniejsza asymetria półkulowa, różnice w aktywności korowej to elementy neurobiologiczne. Dysleksja ma zatem komponent rozwojowy – inaczej rozwijające się połączenia neuronalne, które odpowiadają za płynne czytanie i pisanie.
Diagnoza w poradni psychologiczno-pedagogicznej
Kiedy zgłosić się do poradni?
Jeśli dziecko ma trudności z nauką czytania i pisania, pojawiają się objawy dysleksji już w klasie I lub II szkoły podstawowej, a deficyty utrzymują się mimo starań nauczycieli – warto udać się do poradni psychologiczno-pedagogicznej. W poradni możliwe jest przeprowadzenie rozpoznanie dysleksji, czyli kompleksowa diagnoza, którą wykonują psycholog i pedagog.
Takie działanie jest istotne, aby uniknąć utrwalania się trudności w czytaniu i pisaniu oraz aby zapobiec niepowodzeniom szkolnym i spadkowi wiary w siebie.
Proces diagnozy krok po kroku
Diagnoza w poradni psychologiczno-pedagogicznej zwykle przebiega według etapu:
- Wywiad i zbieranie danych – historia dziecka, rozwój w okresie ciąży i porodu, ewentualne opóźniony rozwój, występowanie dysleksji w rodzinie (genetyczny).
- Obserwacja i analiza prac pisemnych – ocena błędów ortograficznych, mylenia liter, niestaranności, brzydkiego pisma.
- Testy psychologiczne – analiza funkcji poznawczych, testy pamięci fonologicznej, pamięci roboczej, uwagi, testy mowy i języka, analiza i synteza fonemowa.
- Testy pedagogiczne – ocena czytania, pisania, zadań ortograficznych, zadania dostosowane do wieku szkolnego.
- Ocena współwystępowania zaburzeń – sprawdzenie obecności dysgrafii, dysortografii, dyskalkulii.
- Wydanie opinii, w której stwierdza się, czy występują specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu czy może jest tylko opóźniony rozwój językowy lub inny problem.
Po rozpoznaniu dysleksji rodzice i nauczyciele otrzymują informacje o rodzaju trudności i zalecenia do pracy terapeutycznej w terapii dysleksji.
Kryteria rozpoznania
- Aby postawić diagnozę dysleksji, muszą być spełnione warunki:
- trudności w czytaniu i pisaniu są specyficzne, nie dotyczą wszystkich obszarów nauki;
- trudności utrzymują się przez dłuższy czas, mimo stosowania odpowiednich metod;
- trudności nie wynikają z wad wzroku, słuchu, zaburzeń emocjonalnych lub zbyt słabej edukacji;
- trudności są wyraźne w porównaniu do rówieśników bez dysleksji, często prowadzą do niepowodzeń szkolnych.
Trudności, z jakimi mierzy się dziecko z dysleksją
W czytaniu i pisaniu
Trudności w czytaniu to najczęstszy objaw: powolne tempo, mylenie liter, pomijanie sylab, cofanie się, wielokrotne czytanie fragmentów. W trudności w pisaniu – liczne błędy ortograficzne, nieprawidłowe litery, problem z zapisywaniem słów, specyficzne trudności w ortografii, mylenie liter, ortograficzny chaos.
To generuje frustrację, obniża motywację, sprzyja niepowodzeniom szkolnym. Uczeń z dysleksją często potrzebuje więcej czasu na odrabianie zadań pisemnych, a także może unikać aktywności wymagających pisania lub czytania.
W nauce ogólnej i zachowaniu
Z powodu deficytów w obszarach językowych, pamięci, uwagi, wiele dzieci z dysleksją doświadcza trudności w uczeniu się przedmiotów wymagających intensywnego czytania. Często pojawia się opóźnione przyswajanie treści, gorsze wyniki w testach. To prowadzi do niepowodzeń szkolnych, frustracji, spadku wiary w siebie.
Czasem pojawiają się objawy zachowania, takie jak unikanie pracy domowej, stres, lęk przed czytaniem na głos. Dziecko może być stygmatyzowane jako „leniwe” lub „gorsze”.
Terapia i wsparcie – jak pomóc dziecku z dysleksją?
Rola poradni i specjalistów
Po rozpoznaniu dysleksji w dziecko i rodzina otrzymują wskazówki do pracy w domu oraz pracy terapeutycznej. Pomoc prowadzi się pod kierunkiem specjalisty – pedagoga, psychologa, logopedy – często w formie zajęć indywidualnych lub grupowych. Terapia powinna być systematyczna, wieloletnia i dostosowana do rodzaju specyficznych trudności.
Warto stosować:
- ćwiczenia fonologiczne, analiza i synteza głoskowa i sylabowa;
- czytanie wspomagane, stopniowe, z pomocą metod multisensorycznych;
- ćwiczenia pamięci operacyjnej, sekwencyjnej;
- trening uwagi i tempo przetwarzania;
- techniki graficzne i organizacyjne;
- naukę reguł ortograficznych w kontekście (np. metody ortograficzne);
- pisanie wspomagane: dyktanda z podpowiedziami, stopniowanie trudności;
- narzędzia wspierające: komputer, czytnik tekstu, programy wspomagające, specjalne czcionki.
Wsparcie w szkole i w domu
- dostosowanie metod nauczania, tempo pracy, materiał w mniejszych porcjach;
- stosowanie materiałów multimedialnych, tekstów uproszczonych;
- możliwość realizacji testów czy sprawdzianów ustnych;
- więcej czasu na zadania pisemne;
- użycie technologii wspomagających;
- motywacja, budowanie wiary w siebie;
- cierpliwość, zrozumienie i konsekwencja w pracy z dzieckiem.
Jakie znaczenie ma wczesna interwencja?
Im wcześniej, tym lepiej
Rozpoznając dysleksję możliwie jak najwcześniej, można ograniczyć trudności i zmniejszyć niepowodzenia szkolne. Wczesna interwencja pozwala zapobiegać niskiemu poczuciu własnej wartości, utrwaleniu złych nawyków czy kompensacji negatywnych.
Im szybciej poradnia papsychologiczno-pedagogicznej, i szkoła zadziała, tym większa szansa, że dziecko będzie funkcjonować prawidłowo w środowisku szkolnym bez nadmiernego obciążenia.
Obalamy mity i błędne przekonania
„Dysleksja oznacza niską inteligencję”
To mit! Dysleksja nie oznacza obniżonego poziomu inteligencji. Dzieci o prawidłowym rozwoju umysłowym mogą mieć dysleksję, ponieważ trudności dotyczą specyficznych funkcji poznawczych, nie ogólnej inteligencji.
„To tylko lenistwo lub brak staranności”
Kolejny mit! Dziecko nie myli liter dlatego, że jest leniwe, robi to z powodu realnych deficytów poznawczych, które nie zależą od woli. Blokady wynikają z zaburzeniami pewnych funkcji poznawczych i nieprawidłowym funkcjonowaniem układu nerwowego.
„Dysleksję można całkowicie wyleczyć”
Dysleksja rozwojowa ma charakter trwały, a dysleksja u dorosłych to dowód, że nie znika sama. Terapia może zredukować trudności i umożliwić skuteczne radzenie sobie, ale celem nie jest „wyleczenie” – celem jest adaptacja i kompensacja.
Niepubliczna Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna “IN-SENS”
Statutowym celem Poradni jest udzielanie wszechstronnej pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz szerzenie wiedzy psychologiczno-pedagogicznej.
Wychodząc na przeciw potrzebom dzieci i rodzin, Niepubliczna Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Legionowie udziela specjalistycznej, kompleksowej pomocy dzieciom, młodzieży oraz dorosłym, którzy potrzebują wsparcia. Prowadzimy usługi z zakresu diagnozy, terapii, a także poradnictwa skierowanego do rodziców, opiekunów i nauczycieli.
Dokonujemy ocen rozwoju dzieci od 3 miesiąca życia, gotowości szkolnej, oceny braku przeciwwskazań psychologicznych dla dzieci grających w teatrze, filmie, reklamie oraz kandydatów do szkół artystycznych i innych.
W ramach działalności Poradni doświadczeni specjaliści udzielają konsultacji, diagnozują opiniują, a także prowadzą terapie. Oferujemy również wsparcie dla rodziców i opiekunów oraz nauczycieli. Dzięki wpisowi do Ewidencji Szkół i Placówek Niepublicznych m.st. Warszawy.
Nasze opinie są honorowane przez szkoły i komisje egzaminacyjne.
W ramach Poradni realizujemy program Wczesne Wspomaganie Rozwoju Dziecka, w ramach którego dzieci w wieku 0-7 lat mogą korzystać bezpłatnie z wielu terapii.
Nasza kadra to zespół wykwalifikowanych specjalistów, stale podnoszących swoje kompetencje, którzy z pasją i oddaniem pracują z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi.
Do każdego pacjenta podchodzimy indywidualnie, prowadząc na samym początku wnikliwą obserwację, a następnie dobierając odpowiednie metody, techniki i narzędzia dydaktyczne, by móc rozpatrywać jego trudności na wielu płaszczyznach.